گروه بازار پول - نتایج یک تحقیق آماری بیانگر این واقعیت است که اقبال ایرانی به بهره  گیری از سامانه های مختلف نظام های پرداخت نظیر ساتنا، پایا،شتاب،شاپرک و چکاوک افزایش یافته است .

به گزارش پایگاه خبری رازپول،تعداد سامانه هاي ملي طراحي و ارائه شده براي بانك مركزي به 36 سامانه رسيده است. يك دسته بندي كلي از اين سامانه ها نشان می دهد که اين سامانه‌هاي عمدتا در حوزه زيرساخت‌هاي تسويه بانکي، نظام‌هاي پرداخت و زيرساخت‌هاي فناوري بوده‌اند. در حوزه نظام‌هاي پرداخت مي‌توان به سامانه‌هاي شتاب، شاپرک، چکاوک، ... اشاره کرد. در حوزه زيرساخت‌هاي تسويه مي‌توان به سامانه‌هاي ساتنا، پايا، تابا و ... اشاره کرد. در حوزه زيرساخت‌هاي فناوري مي‌توان به سامانه نماد و نهاب، ... اشاره کرد. اما سامانه های طراحی شده نظام های پرداخت با استقبال مشتریان بانکی و غیربانکی همراه بوده است .آمارهای جدید از خرداد ماه نشان می دهد که ایران در مقایسه با کشورهای کميته پرداخت و زیرساخت های بازار ( CPMI )درخصوص تراکنش های الکترونيکي مشتریان رتبه 21 را به لحاظ متوسط ارزش هر تراکنش دارد .

در ادامه نگاهی به میان استفاده از سامانه های پرداختی در خرداد ماه خواهیم داشت.

ساتنا به عنوان سامانه تسويه ناخالص آني است که دربرگيرنده تسويه پرداخت هاي کلان بين بانکي، انتقال وجه فوري بين حساب هاي مشتريان در دو بانک و تسويه مبادلات سيستم ها است، در خرداد 95 بيش از 8600 هزار تراکنش به ارزش بيش از 5.300 هزار ميليارد ريال را پردازش کرده است. تعداد تراکنش هاي ساتنا نسبت به ماه گذشته از رشد مثبت 11 درصدي و مبلغ آنها از رشد 5 درصدي است.

در ماه جاري، تنها در عمليات بين بانکي شاهد کاهش مبلغي5.5درصدی هستیم . نکته قابل توجه اين است که در مقايسه با خرداد 94 تعداد انتقال وجه هاي ساتنا از رشد بالاي 43 درصدي و مبلغ آنها از رشد 32 درصدي برخوردار بوده اند که بيشترين سهم اين افزايش مربوط به رشد تراکنش هاي بين مشتريان است. درحاليکه تعداد تراکنش هاي بين بانکي نسبت به سال گذشته کاهش يافته است، مبلغ اين تراکنش ها بيش از 20 درصد رشد داشته است؛ با توجه به اينکه در ماه گذشته نيز شاهد چنين روند تغييراتي بوديم، ميتوان نتيجه گرفت در سال 95 تراکنش هاي بين بانکي متوسط مبلغ بالاتري نسبت به سال گذشته داشته اند.

متوسط مبلغ اسمي تراکنش هاي بين بانکي در خرداد 95 قريب 89 ميليارد ريال بوده که نسبت به خرداد سال گذشته بيش از 40 رشد داشته است. درخصوص تراکنش هاي بين مشتري، متوسط مبلغ از قريب 2.200ميليون ريال در خرداد 94 با کاهش تقريبي 4 درصدي به 2.100 ميليون ريال در خرداد 95 رسيده است که البته با مقايسه مبالغ واقعي و با درنظر گرفتن تورم، مشاهده مي شود شاخص مزبور در حقيقت، بيش از 10درصد کاهش داشته است. از آنجاييکه در ماه گذشته نيز شاهد رشد منفي متوسط مبلغ تراکنشهاي مشتريان غيربانکي بوديم، ميتوان به شناخت بيشتر مردم و استقبال آنها از ساتنا در انتقال وجه بين بانکي حتي براي مبالغ کم، پي برد.
در مقايسه با ماه گذشته، با توجه به اينکه تعداد تراکنشهاي ساتنا در مقايسه با مبلغ آنها رشد بيشتري داشته است، متوسط مبلغ تراکنش ها، کاهش داشته اند.

اما پایا یا سامانه پاياپاي الکترونيکي که به عنوان زيرساخت اصلي انتقال وجه بين بانکي راه اندازي شده است و در حال حاضر، پايا تراکنش هاي دستور پرداخت واريز مستقيم و تسويه شاپرک را دربرمي گيرد، تعداد تراکنش هايش در خرداد 95 بيش از 160 ميليون به ارزش 1300 هزار ميليارد ريال بوده که نسبت به سال گذشته افزايش چشمگير 30 درصدي داشته است . چنين افزايشي در هر دو نوع خدمت ارائه شده توسط پايا يعني دستورپرداخت واريز مستقيم و تسويه شاپرک مشاهده مي شود. در مقايسه با ماه گذشته، ليکن رشد بسيار ناچيز کمتر از يک درصدي مشاهده ميشود که در حقيقت گواه بر ثبات نسبي سامانه است. متوسط مبلغ هر دستورپرداخت واريز مستقيم از حدود 57 ميليون ريال در سال گذشته به 80 ميليون ريال افزايش يافته است که اين افزايش بيش از 40درصدی در مبالغ واقعي نيز، البته با شدت کمتري (رشد31)درصدی مشاهده می شود .

در حوزه نظام‌هاي پرداخت شتاب یا شبکه تبادل اطلاعات بين بانکي که دامنه وسيعي از تبادلات مالي از قبيل برداشت وجه نقد، انتقال وجه، خريد، پرداخت قبوض و مانده گيري را دربرمي گيرد، در خرداد 95 قريب 1.300 ميليون تراکنش به ارزش بيش از 1.900 هزار ميليارد ريال را پردازش کرده که نسبت به خرداد سال گذشته از رشد تقريبي 20 درصدي برخوردار بوده است. با توجه به داشتن روندي نسبتا مشابه طي ماه هاي گذشته، مي توان دستيابي به ثباتي نسبي در اين سامانه را استنباط کرد. از ميان پايانه هاي متصل به شتاب، بيشترين رشد ساليانه تعدادي و مبلغي به تراکنش هاي پردازش شده در پايانه کيوسک به ترتيب با رشد 390 و 490 درصدي و کمترين رشد به تراکنش هاي پردازش شده در پايانه هاي خودپرداز اختصاص دارد.

مشتريان بانکي در سال 95 نسبت به سال گذشته، رفتاري متفاوت از خود نشان داده و استقبال آنها از خريد با کارت بيش از برداشت وجه نقد بوده است. البته سياست جديد بانک مرکزي در دريافت کارمزد بابت عمليات مانده گيري نيزکه از خرداد 93 عملياتي شده است از تعداد عمليات مزبور نيز کاسته است. با اين وجود، مبلغ تراکنش هاي شتابي ثبات نسبي رسيده اند؛ تنها 1 درصد از سهم مبلغي برداشت وجه کاسته شده که به سهم پرداخت قبض افزوده شده است؛ در ماه هاي گذشته نيز، چنين رفتار مشابهي مشاهده شده بود.



همچون ماه گذشته، متوسط مبالغ اسمي تراکنش هاي شتابي از رشد ساليانه ناچيز مثبتي برخوردار بوده اند،درحقيقت متوسط مبلغ هر تراکنش شتابي از يک ميليون و چهارصد و پنجاه هزار ريال به يک ميليون و پانصدهزار ريال افزايش يافته است. با اين وجود، متوسط مبالغ واقعي همچون ماه هاي گذشته رشد منفي داشته اند. در مقايسه با ماه گذشته نيز متوسط مبالغ تراکنش هاي کارتي افزايش يافته اند.


شاپرک یا شبکه الکترونيکي پرداخت کارتي است که پرداخت هاي کارتي خريد، پرداخت قبوض و مانده گيري ازطريق مراکز فروش کالا و خدمات، اينترنت و تلفن همراه را پوشش مي دهد،تعداد تراکنش هايش در خرداد 95 بيش از 950 ميليون به ارزشي قريب 1.000 هزار ميليارد ريال بوده که نسبت به خرداد سال گذشته، 22 درصد رشد داشته است. در ميان اين تراکنش ها، تنها تراکنش هاي پايانه فروش با رشد تعدادي قريب 40 درصد، نسبت به خرداد 94 رشد داشته و تراکنش هاي اينترنت و تلفن همراه رشد بالاي منفي داشته اند؛ اين کاهش تعدادي به ويژه درخصوص تراکنش هاي اينترنتي بيشتر مشهود است. البته، با وجود اين رشد منفي، مبلغ تراکنش هاي اينترنتي بيش از 40 درصد رشد ساليانه داشته است.

با توجه به رشد قابل توجه تعداد تراکنش هاي پايانه هاي فروشگاهي، متوسط مبلغ اسمي و واقعي آنها نسبت به سال گذشته کاهش داشته است که نشان از تغيير در رفتار مردم و استقبال بيشتر آنها از بانکداري الکترونيک حتي براي مبادلات خردشان دارد. ليکن، درخصوص پرداخت هاي پردازش شده در اينترنت و تلفن همراه شاهد رشد مثبت قابل توجهي در متوسط مبلغ هر پرداخت هستيم؛ بعنوان مثال، متوسط مبلغ اسمي هر تراکنش اينترنتي از 940 هزار ريال در خرداد 94 ، با بيش از دو و نيم برابر رشد در خرداد 95 به حدود 2.500 ريال افزايش يافته است.

در سال 95 استقبال مردم از پايانه هاي فروشگاهي نسبت به ساير کانال هاي پردازش بيشتر بوده است؛طوريکه نسبت به خرداد سال گذشته، 11 درصد از سهم تلفن همراه و اينترنت کاسته و به سهم پايانه هاي فروش افزوده شده است و قريب 85 درصد تراکنش هاي پرداخت کارتي در سال جاري به پايانه هاي فروش اختصاص دارد. درخصوص مبلغ تراکنش ها، ليکن تغييرات بسيار ناچيز است و ثبات نسبي درمقايسه با سال گذشته مشاهده مي شود.

چکاوک سامانه مديريت الکترونيکي چک است که پذيرش و پردازش چک هاي کاغذي بين بانکي را به صورت الکترونيکي انجام مي دهد. اطلاعات ثبت شده در چکاوک شامل اسناد وصول شده، اسناد برگشت داده شده و اسناد عودتي است. در آمار زیر تنها اسناد وصول شده گزارش شده است زيرا از يک سو اسناد عودتي قابليت هيچگونه تحليل اقتصادي را ندارند، و از سوي ديگر آمار تعداد و مبلغ اسناد برگشت داده شده در چکاوک به صورت ناخالص گزارش مي شوند که شامل چک هاي برگشت داده شده در هر روز کاري است و با آمار خالصي که پس از کسر چک هاي رفع سوء اثرشده محاسبه مي شود، متفاوت است.
در خرداد 95 بيش از 9 ميليون چک در سامانه چکاوک به ارزش حدود 1.200 هزار ميليارد ريال وصول شده که نسبت به خرداد سال گذشته 5 درصد رشد داشته است. ليکن، مبلغ چک هاي وصول شده از کاهش 9.5 درصدي برخوردار بوده است. ذکر اين نکته ضروري است که از خرداد 94 ، سامانه چکاوک به طور کامل در شبکه بانکي کشور مستقر شده است. در مقايسه با ماه گذشته، هم تعداد و هم مبلغ چک هاي وصول شده، به ترتيب، از رشد 10 درصدي و 2 درصدي برخوردار بوده اند.

روند تغييرات تعداد اسناد وصولي پردازش شده در چکاوک طي یک سال اخير - این توضيح لازم است، از پایان خرداد 1394 تمام استان های کشور تحت پوشش چکاوک قرار گرفته اند، درنتيجه طي یکسال گذشته شاهد ثباتي نسبي در تعداد اسناد وصولي هستيم که البته افزایش ناگهاني در اسفندماه و کاهش ناگهاني در فروردین ماه ناشي از تغييرات فصلي است. بنابراین با توجه به جوانی این سامانه به نظر می رسد ثبات و بهره گیری از آن در روزهای آینده به تثبیت موقعیت و رشد آن کمک کند.  از ارزش کل تراکنش هاي پردازش و تسويه شده توسط بانک ها و مشتريان غيربانکي در سامانه هاي ملي پرداخت، 55 درصد به ساتنا، 20درصد به شتاب، 13 درصد به پايا و 12 درصد به چکاوک اختصاص دارند که در مقايسه با سال گذشته، 4 درصد از مبلغ تراکنش هاي پايا و چک هاي وصول شده در چکاوک کاسته و به مبلغ تراکنش هاي تسويه شده در ساتنا و شتاب افزوده شده است.
در خردادماه، تعداد و مبلغ تمام مبادلات الکترونيکي بانک ها و مشتريان غيربانکي از رشدي مثبت برخوردار بوده اند که از ميان آنها سامانه ساتنا بيشترين رشد تعدادي و سامانه شتاب بيشترين رشد مبلغي را داشته اند.