ایران و جهان - بهبود محیط کسب وکار یک موضوع مستمر و پویا است و رسیدن به وضوع مطلوب، نیازمند برنامه ریزی و سیاستگذاری هوشمند است. بهبود محیط کسب و کار به راهبرد، تدابیر و راهکارهایی بستگی دارد که در چارچوب برنامه برای افق های زمانی کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت تدوین و اجرا می شود.در گفت و گویی که با دکتر محمدعلی مرادی، کارشناس اقتصادی داشتیم وی فضای کسب و کار کشور را تشریح کرد که متن گفت و گو با وی در ادامه خواهد آمد .

اهداف همايش بهبود فضاي كسب و كار چيست؟

امروزه شرایط اقتصادی کشور بیش از گذشته به تحولات اشتغال، تولید و بهره وری نیاز دارد تا بتواند سطح زندگی مردم را ارتقاء دهد و کشور به مسیر رشد اقتصادی بلندمدت که شایستة آن است، برسد. جهانی شدن فعالیت های اقتصادی و شکل گیری کسب وکارهای نوآور بین المللی، سطح رقابت را از رقابت محلی و ملی به سطح بین المللی توسعه داده است و تا زمانی که اقتصاد کشور با محوریت رقابت بین المللی شکل نگیرد، مصرف و تولید به خارج از مرز های کشور وابسته خواهد بود و لذا توسعه اشتغال، دستیابی به رشد اقتصادی پایدار و تحول در روند رشد اقتصادی بلندمدت و باثبات سازی آن، مستلزم داشتن اقتصاد رقابتی و توسعه فعالیت های کارآفرینی است. یکی از الزامات اقتصاد رقابتی، داشتن محیط کسب وکار مناسب برای ایجاد کسب وکار و توسعة فعالیت های کارآفرینانه است تا کشور بتواند از فرصت های کارآفرینانه در سطح بین المللی بهره برداری کند. این مهم به برنامه ریزی و سیاستگذاری کارآمد و موثر نیاز دارد و دستیابی به محیط کسب وکار رقابتی، هماهنگی نهادهای علمی، مدیریتی و اجرایی را می طلبد. با این رویکرد، وزارت امور اقتصادی و دارایی با همکاری دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران، برگزاری همایش بهبود فضای کسب وکار را برنامه ریزی کرد تا از این طریق بتواند مشارکت نهادهای سیاستگذاری-اجرایی، نهادهای علمی و تصمیم گیری را در سطوح مختلفِ بخش دولتی و خصوصی را جلب کند و طی آن برای بهبود محیط و کار، هم اندیشی شود و از این طریق کشور از ظرفیت های دانشگاهی، بخش دولتی، بخش خصوصی و مجلس شورای اسلامی برای شناسایی چالش ها و ارائه سیاست های موثر برای بهبود محیط و کسب وکار بهره ببرد تا ایران بتواند از فرصت های ملی و بین المللی استفاده کند و آثار تهدیدات بر اقتصاد و فعالیت های کسب و کار را تقلیل دهد.

نكات كليدي براي بهبود فضاي كسب و كار در كشور چيست و چگونه می توان فاصله وضع موجود تا رسيدن به اهداف مطلوب را پوشش داد؟

بهبود محیط کسب وکار یک موضوع مستمر و پویا است و رسیدن به وضوع مطلوب، نیازمند برنامه ریزی و سیاستگذاری هوشمند است. بهبود محیط کسب و کار به راهبرد، تدابیر و راهکارهایی بستگی دارد که در چارچوب برنامه برای افق های زمانی کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت تدوین و اجرا می شود. تهیه این برنامه ها مستلزم مشارکت نهادهای سیاستگذاری، اجرایی و علمی است. در حال حاضر، مجلس شورای اسلامی در مواد 69 تا 78 برنامه پنج ساله توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پنجم، محورهای بهبود محیط کسب و کار را تصویب و در همین رابطه، قانون بهبود مستمر محيط كسب و كار را در اسفند سال 1390 تصویب و برای اجرا به دولت ابلاغ کرده است. این قوانین فرصت خوبی را برای کشور فراهم کرده تا از این ظرفیت های قانونی استفاده شود و محیط فعالیت های کارآفرینی بهبود پیدا کند. در راستای اجرای این قوانین، شاخص هاي ملي و استانی پایش محيط كسب و كار در کشور محاسبه و منتشر می شود. این اقدامات شروع خوبی است. با این وجود، باید اذعان داشت برای بهبود محیط کسب و کار کافی نیست. موضوع بهبود محیط و کسب و کار، هنوز در محافل علمی و مدیریتی آنگونه که شایسته است، جایگاه خود را پیدا نکرده است. لازم است نگاه مشترک به ابعاد محیط کسب وکار در نهادهای سیاستگذاری و مدیریتی ایجاد شود. نگاه غالب به محیط کسب وکار عمدتاً بر بهبود شاخص سهولت انجام کسب و کار است که فقط بعد مقررات محیط کسب وکار را پوشش می دهد. این در شرایطی است که محیط کسب وکار در سطح ملی، سطوح خرد و کلان؛ ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، قانونی و فناوری را پوشش می دهد و همین عوامل در سطح بین المللی نیز مطرح هستند. تنوع و گسترگی عوامل در حوزه های موضوعی مذکور مستلزم مشارکت تمامی نهادهای اجرایی، قانونی و قضایی در کشور است تا با هماهنگی و همکاری تمامی نهادها، برنامة راهبردی برای بهبود محیط و کسب کار تهیه و اجرا شود. اگر چنانچه نگاه بنیادی به محیط کسب وکار وجود داشته باشد و صحیح هم همین است، بایستی برای بهبود محیط کسب وکار از نظام اقتصادی و وظایف دولت شروع شود و برنامه ها و سیاست های بهبود محیط کسب وکار در این چارچوب تنظیم و اجرا گردد.

در شرایط فعلی اقتصاد ایران، تمرکز بر بهبود محیط نوآوری و دستیابی به محیط باثبات برای بهبود محیط کسب وکار در فعالیت های کارآفرینی از اولویت بالایی برخوردار است. در حال حاضر نااطمینانی یکی از چالش های اساسی پیش روی محیط کسب وکار است. دستیابی به ثبات در سیاستگذاری ها و به تبع آن مدیریت نوسانات نماگرهای اقتصادکلان نقش اصلی را در بازگرداندن آرامش به محیط کسب وکار ایفا می کند. زیرا، دامنه نوسانات متغیرهای کلان نظیر نرخ تورم، نرخ ارز و رشد اقتصادی بسیار بالا است و تحت این شرایط، عاملان اقتصادی قدرت پیش بینیِ آینده را آنگونه که برای تصمیمات سرمایه گذاری لازم است، ندارد و لذا کشور قبل از هر چیز به ثبات متغیرهایی مانند سطح قیمت ها محصولات و نهادها و نرخ ارز نیاز دارد. در غیر این صورت فعالان اقتصادی قادر نیستند محاسبات خود را در مورد اینکه تولید خود را با چه قیمت و نهاده های مورد نیاز را با چه قیمت خریداری کنند، انجام دهند و تصمیم گیری را برای سرمایه گذاری و فعالیت های کارآفرینانه در محیط بی ثبات دشوار می نماید. موضوع مهم دیگر، ایجاد محیط مناسب برای رشد و توسعه نوآوری است. نوآوری مرکز ثقل رقابت در جهان را تشکیل می دهد. وجود ساختار سنتی دانش و فناوری و سرمایه انسانی بالفعل نازل در کشور، توان رقابت در سطح جهانی را ندارد. تحول در این مولفه ها موجب خواهد شد کشور نه تنها بخش قابل توجهی از تقاضای ملی را پاسخ دهد بلکه توانایی بهره برداری از فرصت های منطقه ای و بین المللی را خواهد داشت. استفاده از سرریز دانش بین المللی و هدایت منابع از جمله تخصیص بخشی از درآمدهای نفتی به سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه و نوآوری، راهبرد اساسی برای رقابتمند کردن و مقاوم ساختن اقتصاد کشور تلقی می شود. در همین خصوص، تربیت کارآفرینان برای انتقال دانش از دانشگاه ها، مراکز پ�?وهشی و شرکت های بزرگ به درون کسب و کارها، در توسعه و کاربرد نوآوری ملی و به تبع آن در اشتغال، رشد اقتصادی و توزیع درآمد، نقش اساسی خواهند داشت.

آیا در دانشگاه ها و موسسات علمی کشور به اندازه کافی در مورد فضای کسب و کار مطالعه می شود؟

موضوع محیط کسب وکار به صورت نظام مند از زمانی در دانشگاه ها مورد توجه قرار گرفت که با شروع فعالیت دانشکده کارآفرینی در دانشگاه تهران در سال 1386، درس محیط و کسب و کار به عنوان موضوع علمی در مقطع کارشناسی ارشد تدریس می شده است. استادانی که این درس را تدریس می کردند، جزوه های درسی و به تبع آن کتاب های درسی را در حوزه محیط کسب و کار تهیه و مطالب آنها را تدریس می کردند. هر چند این موضوع تنها به دانشکده کارآفرینی محدود نمی شود و در حال حاضر دانشگاه های مختلف در تهران و شهرهای دیگر کشور، رشته کارآفرینی را ارائه می کنند و به همین دلیل مطالعه و پ�?وهش در محیط کسب وکار گسترش پیدا کرده است. علاوه بر آنها، مراکز پ�?وهشی در کشور به دلیل اهمیت محیط کسب و کار در فعالیت های کارآفرینانه، به تحقیق در این باره اهتمام ورزیده اند. در این خصوص بخشی از پ�?وهش های علمی در فرآیند انجام است که نتایج آنها هنوز نهایی و به مرحله انتشار نرسیده است. همچنین، چندین کتاب در مورد محیط کسب و کار تاکنون به چاپ رسیده است. جا دارد اشاره شود اینجانب کتابی در خصوص محیط کسب و کار نوشته ام که در حال حاضر در مرحله داوری و چاپ قرار دارد. این کتاب در 42 فصل نگارش و برای تدریس در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری تدوین شده است. با این وجود، به دلیل وسعت موضوعات محیط کسب و کار، لازم است پ�?وهش های گسترده ای در آینده صورت گیرد.