آینده نفت

اشتیاق جهان برای نفت می تواند به اوج خود برسد. این خبر بدی برای تولید کنندگان و خبری بسیار خوب برای دیگران است.

به گزارش اکونومیست ، از آغاز عصر نفت تاکنون زمان زیادی نمی‌گذرد. اگرچه 6 هزار سال پیش مردم عادت به استفاده از قایق‌های ضدآب در خاورمیانه داشتند اما استخراج نفت از سال 1859 در پی یک اعتصاب نفتی در پنسیلوانیا شروع شد. اولین بشکه‌های نفت خام به قیمت 18 دلار (حدود 450 دلار امروز) به فروش رفتند. این محصول در آن زمان برای تولید نفت سفید مورد استفاده قرار می‌گرفت. نفت سفید سوخت اصلی چراغ پس از صید بیش از حد نهنگ‌های چاق به شمار می‌رفت. دیگر مایعات به دست آمده طی فرآیند پالایش، بیش از حد ناپایدار یا دودزا برای روشنایی چراغ بوده و سوزانده یا دور انداخته می‌شدند اما بنزین و سوخت دیزلی که ناخواسته تولید می شد دیگر بیش از این به هدر نرفته و این استفاده مناسب مرهون توسعه یک موتور با احتراق داخلی چند سال بعد بود.

از آن زمان تاکنون تقاضا برای نفت در دهه های 1980 و 1970 با افت هایی همراه بوده اما به جز این دو بار با افزایش مداوم سفر با خودرو، هواپیما و کشتی بالا رفته است. سه پنجم از آن در مخازن سوخت ذخیره می شود. با ثروتمندتر شدن میلیاردرهای چینی و هندی علاقه برای خرید خودرو بیشتر شده و شرکت های بزرگ نفتی، آ�?انس بین‌المللی انر�?ی (IEA) و اداره اطلاعات انر�?ی آمریکا همگی پیش‌بینی می‌کنند که تقاضا همچنان به رشد خود ادامه خواهد داد. یکی از غول های نفتی، BP انگلستان، تخمین می‌زند که روند رشد از 89 میلیون بشکه در روز در حال حاضر به 104 میلیون بشکه تا سال 2030 برسد.

اکونومیست این برآوردها را اشتباه دانسته و معتقد است که تقاضا برای نفت به اوج خود نزدیک می شود. این همان "اوج نفتی" نیست که چند سال پیش به طور گسترده با حضور نظریه پردازانی متعدد مورد بحث قرار گرفت. این گفتگو ها از آن زمان تاکنون به شکل غریبی خاموش شده و پیش‌بینی کرده که عرضه ثابت مانده و سپس کاهش پیدا خواهد کرد. اکونومیست معتقد است که تقاضا و نه عرضه می‌تواند کم شود. در جهانی ثروتمند تقاضا برای نفت در حال حاضر به اوج خود رسیده است: تقاضا برای آن از سال 2005 افت یافته است. حتی برای نسل جدید رانندگان در بیجینگ و دهلی نیز دو تحول در تکنولو�?ی در اشتیاق مردم جهان برای طلای سیاه تعادل به وجود خواهد آورد.

اولین تحول توسط یک نفر از اهالی تگزاس ایجاد شد که به تازگی مرده است. جورج میچل در تلاش برای پی بردن به راهی برای آزاد کردن منابع عظیم گازی غیر قراردادی از بستر های سنگی پیروز شد. این موفقیت در کنار مواردی از اکتشاف‌های جدید و گسترده قراردادی گازی اخیرا عمر ذخایر جهانی از 50 به 200 سال افزایش داده است. در آمریکا، با زحمات میچل گاز از بسترهای سنگی در حال حاضر فوران کرده و گاز مایع یا فشرده راه خود را به سوی تانکرها، کامیون‌ها، اتوبوس ها و وسایل نقلیه محلی باز می‌کند. همچنین گاز باید جای نفت در کشتی ها، ایستگاه‌های قدرت، نیروگاه‌های پتروشیمی، سیستم های گرم کننده صنعتی و داخلی را گرفته و به این ترتیب جای خالی چند میلیون بشکه نفت در روز تا سال 2020 را پر کند.

تغییر عمده دیگر تکنولو�?ی خودکار است. پیشرفت‌های سریع در دیزاین موتور و خودرو همچنین تهدیدی برای سلطه نفت به شمار می رود. در درجه نخست بهره وری موتور احتراق داخلی خودرو اهمیت دارد. موتورهای نفتی و دیزلی به صرفه تر از همیشه می شوند. مواد اولیه مورد استفاده برای ساخت خودرو سبک تر و قدرتمندتر می‌شوند. محبوبیت فزاینده خودرو های الکتریکی و هیبریدی، مانند اتومبیل هایی که با گاز طبیعی یا سوخت هیدرو�?نی کار می کنند، نیز بر روی تقاضا برای نفت تاثیر خواهد گذاشت. تحلیل گران Citi Bank معتقدند که با متوسط رشد 2.5 درصدی در سال میزان بهره وری سوخت خودروها و کامیون ها افزایش یافته و این پدیده برای تحمیل تقاضا برای نفت کافی است. آن ها پیش‌بینی می کنند که اوجی کمتر از 92 میلیون بشکه در روز در چند سال آینده به دست خواهد آمد. ریکاردو، یک مهندس بزرگ اتومبیل به نتیجه ای مشابه رسیده است.

جای تعجب نیست که سازمان‌های بزرگ نفتی و IEA با این حرف مخالف باشند. آن‌ها به این نکته اشاره می کنند که بیشتر کشورهای در حال ظهور راهی طولانی برای رسیدن به پای آمریکا از لحاظ تعداد خودرو، راننده و سرانه مسافت پیش رو دارند.

اما مقایسه گذشته کشورهای ثروتمند با آینده درخشان آسیا کار درستی نیست. نوع سیاست‌های زیست محیطی به کار رفته جهت کاهش میزان اشتیاق نسبت به اروپا و آمریکا با تحمیل سخت ترین استانداردها در راستای بهره‌وری سوخت بر روی خودرو ها در اقتصادهای در حال ظهور نیز پذیرفته می شوند. چین اخیرا معیار های مخصوص به خود را در زمینه اقتصاد سوخت معرفی کرد. اگر بخواهیم آن را نتیجه عزم این کشور برای کاهش وابستگی به نفت وارداتی بنامیم، دولت چین سیاست هایی را برای یک اقدام گام به گام جهت تجهیز سیستم حمل و نقل به موتور های هیبریدی و در ادامه اعمال فشار بیشتر بر روی تقاضا برای نفت شروع کرده است.

چند عامل جبرانی می توانند مصرف را افزایش دهند. در وهله نخست، مقامات عربستان سعودی که 11% درصد از تولید را کنترل کرده و بزرگ ترین ظرفیت کمکی را در اختیار دارند، شاید تصمیم بگیرند تا با افزایش فشار، قیمت ها را کاهش داده و بنابراین تقاضا را بالا ببرند. سپس بار دیگر، آن ها احتمالا با کاهش تولید تلاش می کنند تا با افزایش قیمت ها تقاضا را بیش از پیش پایین آورند. در وهله دوم، اگر تداوم روند کاهش تقاضا موجب افت قیمت نفت شود، رانندگان شاید به سوی خودرو های گازسوز بازگردند. این اتفاق در گدشته هنگامی رخ داد که نفت در دهه 1990 ارزان بود. اما تشدید استاندارد های تولید گاز های گلخانه ای انجام این کار را در آینده سخت تر خواهد کرد.

چنانچه تقاضا برای نفت صرفا تثبیت شود، عواقب مهمی در پی خواهد داشت. روند حفظ محیط زیست باید کمی بهتر از قبل شده و خودرو های گازسوز دی اکسید کربن کمتری نسبت به خودرو های معادل بنزین سوز منتشر کنند.

سلسله مراتب شرکتی نیز بیش از حد تغییر خواهد کرد. اخیرا، شرکت نفتی Exxon Mobil با Apple برای قرار گرفتن در صدر بزرگ ترین شرکت های جهان رقابت کرده و هنوز Exxon و دیگر شرکت های بزرگ نفتی آسیب پذیر تر از آن چیزی هستند که به نظر می رسند. شرکت تحقیقاتی Bernstein برآورد می کند که استخراج هر بشکه جدید نفت از قطب شمال یا دیگر محیط زیست های مورد تقاضا از لحاظ فنی (یا سیاسی) در حال حاضر 100 دلار هزینه بر می دارد. شرکت های بزرگ نفتی می توانند هنوز مانند شرکت‌های بزرگ گازی آینده ای روشن داشته باشند اما سودآور بودن آن ثابت نخواهد شد.

بزرگ ترین تاثیر روند کاهش تقاضا می تواند با جغرافیای سیاسی ارتباط داشته باشد. نفت از دزد سالاری ولادیمیر پوتین حمایت می‌کند. کرملین تحمیل اراده خود به کشور در صورت کاهش پشتیبانی از منبع اصلی آن را سخت تر خواهد دید. شاهزاده های عربستانی در حالی بر روی قیمت بالای نفت تکیه کرده و قصد ایجاد تعادل میان بودجه های خود را دارند که هزینه اسراف در اجرای برنامه های اجتماعی برای جلب رضایت نسل جوان بی قراری که به خیابان ها آورده شدند، بالا است. ذخایر بزرگ مالی آن ها می تواند برای مدتی فاصله را پر کند اما اگر آمادگی جریان نفتی برای ورود به خزانه پادشاهی کمتر باشد، تطمیع مخالفان سخت تر و شانس تحول کمتر خواهد شد. در ادامه اگر آمریکا به سوی خودکفایی در انر�?ی به دست آمده از بسترها حرکت کند، بعید است که در آینده در رفتار با متحدان عرب خود مهربان تر از گذشته باشد. در پی کشف منابع جدید نفتی، این محصول جرقه بسیاری از تعارضات را خواهد زد. با افت میزان آن نیز این روند ادامه خواهد داشت. با توجه به همه این دلایل مختلف، بیشتر مردم به استقبال تغییر خواهند رفت.