گروه بازار پول- پرويز خسروشاهي قائم مقام بيمه مركزي در اخرين نوشتار كانال شخصي تلگرامي اش در خصوص تفاوت هاي تعيين نرخ سود در بازار ايران و ساير بازارها نوشته است.

1)یکی از اتفاق‌های خبرساز و مهم مورد توجه رسانه‌ها در سراسر جهان اعلام نرخ بهره از سوی بانک مرکزی آمریکاست. بسیاری از ایرانیان وقتی این خبر را می‌شنوند سوال می‌کنند اگر در آمریکا که آزادترین اقتصاد دنیاست نرخ بهره را بانک مرکزی تعیین می‌کند چرا در کشور ما، بسیاری از فعالان و کارشناسان اقتصادی بانک مرکزی را بخاطر تعیین دستوری نرخ سود بانکی و یا دخالت در تعیین آن مورد انتقاد قرار می‌دهند؟ 

در پاسخ باید گفت در آمریکا، نرخ بهره در بازار اوراق قرضه تعیین می‌شود و آنچه رسانه‌ها از آن بعنوان تعيين نرخ بهره از سوي بانك مركزي آمريكا ياد مي‌كنند فقط اعلام يك نرخ هدف و اسمي است و عوامل اقتصادی از جمله بانکها، الزامي به رعايت آن ندارد. وقتي بانك مركزي آمريكا نرخ بهره را اعلام مي‌كند به اين معني است اين بانك در بازار اوراق قرضه بگونه‌اي خرید و فروش خواهد كرد كه نرخ بهره در بازار بدهی به نرخ اعلام‌شده از سوی بانک مرکزی نزديك شود. در واقع بانک مرکزی آمریکا با اعلام نرخ بهره، جهت‌گیری سیاست پولی خود را اعلام می‌کند. 

بنابراین آنچه بانك مركزي آمريكا انجام مي‌دهد با تعيين دستوري نرخ بهره شبیه آنچه در ایران رایج است تفاوت ماهوي دارد و فقط تفاوت ابزاری و تکنیکی نيست. فدرال رزرو وقتي فكر كند كاهش نرخ بهره كه ابزار اعمال سياست پولي است بايد تغيير نماید به بانكها دستور نمي‌دهد كه هزينه اين كار را از جيب سپرده‌گذاران بپردازند بلكه با خريد و فروش اوراق قرضه و به عبارت ديگر از طريق منابع خود بانك مركزي اين كار را انجام می‌دهد و كاري به بانكها ندارند. بانك مركزي ایران هم مي‌تواند براي خودش ابزاري همانند آنچه فدرال رزرو دارد بسازد. كسي با دخالت بانك مركزي در بازار پول مخالف نيست چون اصولاً اين وظيفه بانك مركزي است. اختلاف بر سر اين است كه بانك مركزي حق ندارد در اين كار از جیب سپرده‌گذار هزینه کند. در اين ارتباط البته يك ملاحظه هم وجود دارد. در ادبيات رایج بانكداري و همچنين مقررات داخلي کشور موردي كه نشان دهد بانك مركزي موظف به تضمين سپرده‌های مردم شده باشد وجود ندارد. اما فرهنگ بانکداری و رفتار بانکها، بانک مرکزی و دولتها در ایران بگونه‌ای است که همه سپرده‌گذاران، سپرده‌گذاری در بانکها را تضمين شده از سوي دولت و بانك مركزي تصور می‌کنند و آنرا فاقد هرگونه ریسکی در نظر می‌گیرند. این فرهنگ تا آنجا نهادینه شده که حتي در مورد موسسات غيرمجاز هم مصداق یافته است. در هر صورت، اگر به هر دلیلی بانك مركزي خود را ضامن سپرده‌هاي مردم بداند در اینصورت تعيين نرخ سود سپرده‌ها از سوی بانک مرکزی بصورت دستوری، امري موجه و حتي لازم خواهد بود.

2)در اقتصادهای پیشرو امروزی و بطور مشخص اقتصاد آمریکا، نرخ بهره در بازار اوراق قرضه تعیین می‌شود. بقیه نرخ‌های بهره از جمله نرخ بهره سپرده‌های بانکی و نرخ بهره وام‌های اعطایی بانکها نیز تابع نرخ بهره بازار اوراق قرضه بوده و به تبع آن کم و یا زیاد می‌شود. نرخ بهره بازار اوراق قرضه بخاطر بدون ریسک بودن، کمترین نرخ بهره‌ها در اقتصاد است. سطح نرخ‌ بهره بانکی و نرخ بهره در سایر بازارها بر حسب ریسک آنها چند درصد بالاتر از نرخ بهره بازار اوراق قرضه تعیین می‌گردد. بانکهای مرکزی هم از طریق خرید و فروش اوراق قرضه در بازار، بر نرخ‌های بهره تأثیر گذاشته و سیاست پولی خود را اعمال می‌کنند. در ایران وضعیت بازار پول تا حد زیادی متفاوت است و بازار اورق قرضه بزرگ و بدون ریسک وجود ندارد. بازار بزرگ و بدون ریسک پول در ایران، بازار بین بانکی و بازار سپرده‌هاست. بنابراین در ایران نرخ بهره بجای بازار اوراق قرضه، از طریق بازار بین‌بانکی و بازار سپرده‌ها تعیین می‌شود. تعیین نرخ سود بانکی در این بازارها، یا با ساز و کار بازار و یا دستورالعمل‌های بانک مرکزی صورت می‌پذیرد. بانک مرکزی نیز سیاست پولی خود را معمولاً از طریق تعیین نرخ‌های سود بانکی بصورت دستوری و یا اعطای خطوط اعتباری به بانکها و شرکتها و همچنین افزایش دارائی‌های خارجی‌اش(افزایش پایه پولی) اعمال می‌کند. 

@pkhosroshahi