فاطمه ابراهیمی - کارشناس ارشد روابط بین الملل - بحران‌هاي اخير تاجيكستان نشان داد كه تروريسم در چند قدمي روسيه است كه مي‌تواند در مناطقي همچون چچن، اينگوش، داغستان و... بحران‌ساز شود. روسيه با تقويت سوريه و عراق و همگرايي با جبهه مقاومت به‌‌منزله پيشگامان مبارزه با تروريسم سعي در حفظ امنيت خود دارد. با توجه به اینکه ایجاد و حفظ پایدار امنیت یکی از مهمترین عوامل برای داشتن صلح پایدار است ، رویکرد روسیه نیز به نحوی است که به تواند این صلح را به نفع خود ایجاد نماید.

البته کشورهایی مانند روسیه که دارای هیمنه نظامی بسیار قدرتمندی هستند، طبیعتاً از این امتیاز منحصر به فرد خود بیشترین بهره را در راستای برقراری صلح می برند. اقتدار نظامی روسیه با قدرت¬نمایی هایی مانند شلیک موشک از ناوگان مستقر در دریای مازندران به مواضع داعش و اقداماتی شبیه به این، خود یک نمایش توانایی نظامی است که منجر به ایجاد واهمه و ترس در طرف های متخاصم شده و هرگونه واکنش چالشی با این کشور را به فراموشی بسپارد. نمایش انواع سامانه های موشکی و پروازهای متعدد رزمی (اعم از بمب افکن ها و جنگنده ها) می تواند صورت های دیگری از این نمایش هیمنه نظامی باشد. 

«ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه در اظهار نظرات خود تأکید کرد: «روسیه به حمایت نظامی از دولت سوریه ادامه می‌دهد.» رئیس‌جمهور روسیه می‌گوید کشورش همچنان از دولت سوریه در مبارزه با تروریسم حمایت می‌کند، چراکه اگر این حمایت‌ها وجود نداشته باشد، سوریه وضعیتی مشابه لیبی پیدا می‌کند. 

«سرگئی لاوروف» وزیر خارجه روسیه نيز تأکید کرده که مسکو به تحویل تجهیزات دفاعی به دولت سوریه ادامه می‌دهد تا دمشق این تجهیزات را در مبارزه با تروریسم مورد استفاده قرار دهد. 

منابع خبري اعلام كردند سوریه دریافت جنگنده و پهپاد روسی از مسکو را تأیید کرد. برخي منابع اعلام كردند طی هفته اول اکتبر حدود ۱۷۰ جنگنده و ۷۰۰ خودرو زرهی در این عملیات شرکت خواهند کرد. 

در پاسخ به اين پرسش چند نكته محوري مطرح است. نخست آنكه سوريه به‌منزله مهم‌ترين و تنها پايگاه روسيه در غرب آسيا است كه حذف آن برابر با حذف روسيه از منطقه است. بسياري معتقدند كه نبرد سوريه اكنون براي مسكو به نبرد حيثيت مبدل شده است، به‌ويژه اينكه زخم بحران اوكراين و چالش‌هاي ايجاد شده براي روسيه از سوی غرب در بالكان همچنان براي سران كرملين تازه است. 

دوم آنكه روسيه تهديد امنيت ملي خود در قالب فعاليت تروريست‌ها را احساس كرده است. فعال‌تر شدن تروريست‌ها در افغانستان و آسياي مركزي و قفقاز و حتي حوزه پيراموني روسيه زنگ خطري براي امنيت اين كشور است. بحران‌هاي اخير تاجيكستان نشان داد كه تروريسم در چند قدمي روسيه است كه مي‌تواند در مناطقي همچون چچن، اينگوش، داغستان و... بحران‌ساز شود. روسيه با تقويت سوريه و عراق و همگرايي با جبهه مقاومت به‌‌منزله پيشگامان مبارزه با تروريسم سعي در حفظ امنيت خود دارد.

سوم آنكه روسيه در هر نقطه‌اي كه غرب با شكست و رسوايي مواجه شده باشد ورود مي‌يابد تا بتواند اقتدار خود را براي جهان به نمايش گذارد. 

آنچه در مواضع اخير كشورهاي غربي مشاهده مي‌شود بيانگر عقب‌گرد آنان از آنچه براندازي نظام سوريه عنوان شده، است. برای نمونه لوران فابیوس، وزیر خارجه فرانسه تاکید کرد: برای ممانعت از فروپاشی نظام در سوریه همانند آنچه که در عراق شاهد آن بودیم، باید ارتش و برخی نهادهای دیگر دولت حفظ شود و درنتیجه دولت وحدت ملی با حضور شخصیت‌هایی از نظام و مخالفان که با تروریسم مخالف باشند، تشکیل شود. وی با این سخنان در واقع از مواضع پیشین فرانسه که همواره بر رفتن بشار اسد به‌‌منزله تنها راه‌حل بحران سوریه تأکید داشت، به شکل چشمگیری عقب‌نشینی کرد. 

جان کری همتای آمریکایی‌اش برکناری فوری بشار اسد از قدرت را غیر ضروری خوانده بود و اذعان کرد که نیازی به رفتن اسد به‌‌منزله پیش‌شرط آغاز مذاکرات نیست. ژنرال پترائوس، رئيس سابق سازمان سيا نيز مي‌گويد: «تا زمانی که جایگزین مشخصی وجود ندارد، نباید برای کنار زدن اسد عجله کرد..» 

رویکرد تشکیل ارتش معارضان میانه رو برای امریکایی ها شکس را بدنبال داشت. هیلاری کلینتون، وزیر خارجه سابق و نامزد ریاست جمهوری آمریکا از حزب دموکرات تأکید کرد برنامه پرهزینه واشنگتن برای آموزش شبه‌نظامیان در سوریه شکست خورده است. 

آمريكايي‌ها با ايجاد ائتلافي با حضور 62 كشور در حالي ژست مبارزه با داعش و تروريسم را گرفتند كه رفتارهاي عملي آنها واهي بودن اين ائتلاف را آشكار کرد.پنتاگون براي پنهان‌سازي آن به گزارش‌سازي دروغين روي آورده كه به رسوايي براي ساختار نظامي و امنيتي آمريكا مبدل شد. آنچه جهانيان به آن اذعان دارند عدم صداقت آمريكا در مبارزه با تروريسم است كه عملاً آمريكا را از متن تحولات جهاني به حاشيه سوق مي‌دهد. بسياري از ناظران سياسي معتقدند كه مجموع اين رفتارها و مشابه آن برگرفته از بي‌اعتمادی جهاني به آمريكا در صحنه مبارزه با تروريسم است كه در كنار شكست ميداني در سوريه در صحنه جهاني نيز آمريكا را با چالش‌هاي گسترده‌اي مواجه ساخته است. 

نكته مهم ديگر وضعيت پناه‌جويان و آوارگان برجاي مانده از جنگ‌افروزي غرب در آفريقا و غرب آسيا است كه مي‌رود تا اروپا را گرفتار بحراني شديد کند. اروپا در بازی دو سر سوخت قرار دارد، چرا كه اگر از یک سو از ورود پناه‌جویان به کشورهای خود ممانعت کند، پرچمداری خود در حمایت از ارزش‌های اخلاقی و انسانی را زیر سؤال برده و از سوی دیگر، ورود این پناه‌جویان موجب تغییر بافت و ساختار جمعیتی این کشورها خواهد شد که جوامع جذب و ادغام آنها را به دلایل مختلف رد می‌کنند و این جدای از بار مالی است که این گروه‌های پناه‌جو بر دوش جوامع استقبال‌کننده از آنها می‌گذارند.

سابقه رفتاري غرب در جهان و عدم صداقت رفتاري آنان ابهامات بسياري را درباره مواضع كنوني اين كشورها ايجاد كرده است، به‌گونه‌اي برخي معتقدند اين رفتار غرب امري از روي اجبار و روندي تاكتيكي و نه راهبردي بوده و آنان به دنبال فرصت‌سازي براي رسيدن به هدف نهايي خود، يعني سرنگون‌سازي نظام سوريه و تضعيف موقعيت ايران و روسيه در منطقه هستند. در اين ميان روسيه كه به دنبال احياي جايگاه جهاني خود است با رويكرد همه‌جانبه به سوريه و متحدانش مي‌تواند ضمن مبارزه با تروريسم و رسيدن به امنيت پايدار، شكستي سخت را به غرب تحميل کند و به موقعيتي برتر در قبال آنان دست يابد.

این موقعیت برتر می تواند علاوه بر ایجاد چهره ای مقتدر و دوست داشتنی برای روسیه، می تواند ثبات مناطق تحت سلطه روسیه را نیز افزایش دهد. طبیعتاً حضور روسیه در عمق راهبردی غرب آسیا از نظر فیزیکی و هم از نظر معنوی می تواند بسیاری از تحولات منطقه ای را به نفع روسیه رقم زند. علی الخصوص که روسیه با ساختن وجهه ای بشردوستانه، ضد تروریست، قدرتمند و حامی مردم مظلوم انگاره مثبت و راهبردی را در اذهان عمومی مردم منطقه برای خود ساخته است. 

از سویی روسیه اشتباهات استراتژیک امریکا در حضور گسترده و طولانی مدت بدون نتیجه را تکرار نکرده و سعی در ابقاء دولت های مورد علاقه مردم کرده است و همین امر افزایش اقبال دولتی و مردمی به روسیه را در پی خواهد داشت. این اقبال عمومی می تواند امنیت جنوب غربی روسیه را پایدارتر و منافع روسیه در این کشورها را بیش از پیش تأمین کند. منافعی مانند فروش انواع جنگ افزارهای پیشرفته و گرانقیمت به کشورهای منطقه، داشتن سهم عمده ای در تحولات سیاسی کشورها و برخورداری از منابع منطقه در ازای اقدامات نظامی.

کشورهایی مانند عربستان سعودی که به بطور کلی ملک مطلق غربی ها محسوب می شوند نیز با توجه به مشکلات متعدد اقتصادی و کشمکش های عظیم بر سر قدرت و عدم ثبات سیاسی و اقتصادی، خیلی مطمح نظر روسیه نبوده و یا لا اقل روسیه بطور مستقیم وارد تعامل با این کشورها نمی شود. ضمن اینکه روسیه روابط خود با این کشورها را در حد مناسبی نگه داشته و هیچگاه روابط دیپلماتیکش با کشورهای عربی رو به افول نرفته است.