ایران و جهان - انجمن اقتصادی جهان در آخرین گزارش خود به ارزیابی چشم‌انداز اقتصادی 144 کشور از  جمله ایران می‌پردازد و بینشی نسبت به محرک‌های بهره‌وری و رفاهی در این اقتصادها ارائه می‌دهد. در حقیقت این گزارش یک پلت فرم برای گفتگو میان دولت، کسب و کار و جامعه مدنی در مورد اقدامات مورد نیاز برای بهبود رفاه اقتصادی را ارائه می‌کند. رقابت‌پذیری در این گزارش به عنوان مجموعه‌ای از نهادها، سیاست‌ها و عواملی که سطح بهره‌وری را در یک کشور تعیین می‌کنند،تعریف شده است. سطح بهره‌وری، به نوبه خود، سطح رفاهی که یک اقتصاد می‌تواند به دست آورد، را مشخص می‌کند. 

عوامل بسیاری بهره‌وری و رقابت‌پذیری را تحریک می‌کنند. درک عوامل پشت این فرایند ذهن اقتصاددانان را برای صدها سال به خود مشغول کرده است. 

اختصاص بهتر منابع موجود به فعالیت‌های تولیدی بسیار مهم است و نیاز به بازاری با عملکرد مطلوب دارد. علاوه بر این، نهادهای قوی، استعدادهای موجود و ظرفیت بالا برای نوآوری کلید موفقیت هر اقتصاد را در دست دارد. حتی به نظر می‌‌رسد این عوامل در آینده اهمیت بیشتری پیدا کنند. شاخص‌های مطرح شده در این گزارش عناصری است که می توان بر اساس آن‌ها رشد اقتصادی و سطح رفاه حاضر و آینده در یک کشور را تعیین کرد. 

مطالعه و بررسی چنین گزارشاتی برای رسیدن به ساختاری اطمینان‌بخش از رشد پایدارتر و فراگیر، کمک خواهد کرد. به نظر می رسد بیشتر از هر زمان دیگری، همکاری در میان دولت، بنگاه‌ها و جامعه مدنی برای برقراری رشد پایدار و بهبود معیارهای زندگی مورد نیاز است. مضاف بر این، لازم به ذکر است که در این گزارش ابعاد زیست‌محیطی نیز مورد توجه قرار گرفته است چراکه ابعاد اجتماعی و زیست‌محیطی یک اقتصاد باید به طور هم‌زمان در دستور کار رشد یا توسعه هر کشور در نظر گرفته شود.

در مسیر شناخته شده تئوری اقتصاد از مراحل توسعه،در این گزارش فرض می‌شود که در اولین مرحله، عوامل تولید محرک اقتصاد هستند و رقابت در اقتصاد بر پایه نیروی کار غیر ماهر و منابع طبیعی صورت می‌گیرد. در این حالت بهره‌وری پایین بوده و این سطح پایین بهره‌وری در سطوح پایین دستمزد منعکس می‌شود. 

همچنان‌که که کشوری رقابت‌پذیرتر می‌شود، بهره‌وری و در نتیجه دستمزدها همراه با توسعه افزایش می‌یابد. بنابراین کشورها به سمت مرحله دوم یعنی مرحله‌ای که کارایی محرک اقتصاد به شمار می‌رود، حرکت می‌کنند. در این حالت روندهای تولید کاراتر شده و کیفیت محصولات افزایش می‌یابد.

در نهایت، وقتی که کشورها به سمت مرحله سوم یعنی زمانی که نوآوری محرک بخش اقتصاد است حرکت می‌کنند، دستمزدها افزایش خواهد یافت. برای اینکه بتوان دستمزدهای بالا و استانداردهای بالای زندگی را پایدار نگه داشت، اقتصاد در بخش تجارت باید بتواند با محصولات جدید و منحصر به فرد رقابت کند. 

در رتبه‌بندی انجام شده در این گزارش، کشورها بر اساس مراحل توسعه طبقه‌بندی شده‌اند که ایران به همراه 16 کشور دیگر در گذار از مرحله یک به مرحله دو گزارش شده است. لازم به توضیح است که برای تعیین مکان کشور در هر یک از مراحل توسعه از دو معیار استفاده شده است. اولین معیار سطح GDP سرانه در نرخ ارز بازار است. در حقیقت این معیار به عنوان نماینده‌ای برای دستمزد مورد استفاده قرار می‌گیرد زیرا داده‌های دستمزد به طوریکه قابل قیاس باشند برای همه کشورهای مورد مطالعه در دسترس قرار ندارند. معیار دوم بر اساس سهم صادرات کالاهای معدنی از کل صادرات (کالاها و خدمات) است و در مرحله گذار از مرحله یک به مرحله دو فرض می کند که بیش از 70 درصد صادرات کشورها از تولیدات معدنی است. برای برخی اقتصادهای وابسته به منابع که سطوح بالایی از درآمد را به دست آورده‌اند، ظرفیت افزایش بهره‌وری هریک از بخش‌های دیگر غیر از تولیدات معدنی، بر پایه ظرفیت کشورها برای تقویت نوآوری خواهد بود. این کشورها با توجه به سطوح بالای درآمدشان باید برای سرمایه‌گذاری در نوآوری تلاش کنند. در نتیجه، کشورهای غنی از منابع به طور معناداری از کشورهای پیشرو در تکنولو�?ی که در گذار از مرحله 2 به مرحله 3 طبقه‌بندی شده‌اند، ثروتمندتر هستند. در این زمینه کشور ایران همراه 15 کشور دیگر در گذار از مرحله 1 به مرحله 2 گزارش شده است.

در این فروم، علاوه بر گزارش یک شاخص کلی به عنوان شاخص رقابت‌پذیری، شاخص های دیگری نیز به عنوان زیرشاخه ارائه شده‌اند. این شاخص‌ها با استفاده از میانگین وزنی بسیاری از پدیده‌های مختلف اندازه‌گیری شده‌اند که هر یک جنبه متفاوتی از رقابت‌پذیری را اندازه‌گیری می‌کنند. در حقیقیت مقادیر در این گزارش با در نظر گرفتن وزن‌های مختلف برای اقتصادهای مختلف و با توجه به مرحله توسعه تعیین شده، محاسبه شده‌اند. 

ایران در شاخص کلی رقابت‌پذیری جهانی برای 2015-2014 رتبه 83 از 144 کشور را داراست و یک رتبه در مقایسه با سال گذشته تنزل یافته است. طبق پیش‌بینی این گزارش، انتظار می‌رود که اقتصاد ایران بعد دو سال سخت به پایداری برسد به وی�?ه ناشی از توسعه بخش خارجی. این اقتصاد پایدارتر زمینه فرصت مهمی برای افزایش پتانسیل رقابت‌پذیری ایجاد می‌کند. به اعتقاد این گزارش، اقتصاد ایران باید بر پایه موقعیت اقتصاد کلان خود، اندازه بزرگ بازار و جمعیت به خوبی تحصیل کرده‌ استوار شود. بهبود چارچوب موسسات آموزشی و اقداماتی برای افزایش بهره‌وری محصولات، نیروی کار و بازار مالی در ایران رقابت‌پذیری کشور را بهبود خواهد داد و زمینه‌ای مناسب برای رشد اقتصاد کشور در کوتاه‌ترین زمان ممکن فراهم می‌کند. 

برای کاربردی‌تر کردن این شاخص‌ها و مقادیر، بخش‌ها در سه زیر شاخه طبقه بندی شده‌اند که هر یک برای مرحله خاصی از توسعه مفیدتر است. زیرشاخه "نیازمندی‌های پایه" برای کشورهایی که در مرحله اول هستند، زیر شاخه "افزایش دهنده‌های کارایی" برای کشورها در مرحله دوم، و زیر شاخه "نوآوری و رضایت‌مندی" برای کشورهای مرحله سوم مفید خواهد بود. لازم به ذکر است که هریک از این زیر شاخه‌ها خود دارای زیربخش‌های دیگری هستند. بنابراین به نظر می‌رسد برای کشور ما که در گذار از مرحله یک به دو قرار دارد، توجه وی�?ه به زیرشاخه افزایش دهنده‌های کارایی مفید فایده خواهد بود.

در قسمت نیازمندی‌های پایه این شاخص، ایران رتبه 71 از 144 کشور را داراست. زیرمجموعه‌های این زیر شاخص عبارتند از: 

•نهادها: محیط نهادی توسط چارچوب قانونی و اداری‌ که در آن افراد، شرکت‌ها و دولت برای تولید ثروت تعامل می‌کنند، تعیین  می‌شود. کیفیت موسسات دارای اثر مهمی در رقابت‌پذیری و رشد است. در واقع بر تصمیمات سرمایه گذاری و سازمان تولید تاثیر داشته و نقش مهمی در مسیری که در آن جوامع منافع و بار هزینه‌های استرات�?ی‌ها و سیاست‌های توسعه را توزیع می‌کند دارند. به عنوان مثال، صاحبان زمین، سهام‌داران شرکت‌ها، و یا مالکان معنوی تمایلی به سرمایه‌گذاری ندارند اگر احساس کنند که از اموالشان نگهداری مناسبی به عمل نمی‌اید. در این زیر شاخه ایران دارای رتبه 108 می‌باشد. در این گزارش اجزای کوچکتر هریک از زیرمجموعه‌های زیرشاخه‌های ذکر شده نیز ارائه شده‌اند که رتبه ایران در برخی از مهم‌ترین آن‌ها در جداول زیر گزارش می‌شود. •زیرساخت‌ها: زیرساخت‌های گسترده و کارآمد برای حصول اطمینان از عملکرد موثر اقتصاد مهم است. در حقیقت این یک عامل مهم در تعیین محل فعالیت‌های اقتصادی و تعیین انواع فعالیت‌ها یا بخش‌هایی است که می‌تواند در یک کشور توسعه پیدا کند. در این میان ایران رتبه 69 را به خود اختصاص داده است. 

•محیط اقتصاد کلان: ثبات محیط اقتصاد کلان برای کسب و کار مهم بوده و بنابراین، در رقابت‌پذیری کلی یک کشور تاثیرگذار است. در این زمینه نیز ایران دارای رتبه 62 است.

•بهداشت و آموزش ابتدایی: نیروی کار سالم برای رقابت و بهره‌وری کشور حیاتی است. کارگرانی که بیمار هستند نمی‌توانند به  توانایی‌های بالقوه خود عمل کرده و در نتیجه کمتر مولد خواهند بود. از این رو بهداشت و آموزش ابتدایی عاملی تعیین کننده به شمار می‌رود که ایران در این زمینه رتبه 52 را دارد.

کشور ما در زیر شاخه "افزایش دهنده‌های کارایی" دارای رتبه 98 است. زیرمجموعه‌های این زیرشاخه شامل:
•آموزش و پرورش و آموزش عالی: کیفیت آموزش عالی و آموزش و پرورش برای اقتصادی که می‌خواهد به فراتر از فرآیند‌ تولید و محصولات ساده حرکت کند، عاملی تعیین کننده است. به طور خاص، اقتصاد جهانی امروز نیازمند  کارگران تحصیلکرده‌ایست که قادر به انجام کارهای پیچیده هستند و به سرعت با محیط در حال تغییر خود و نیازهای در حال رشد سیستم تولید منطبق می‌شوند. در این بخش رتبه ایران 78 است.

•بهره‌وری بازار محصولات: کشورهایی با بازار محصولات کارآمد می‌توانند به تولید ترکیب مناسبی از محصولات و خدمات، با توجه به شرایط خاص عرضه و تقاضای خود بپردازند، به طوریکه می‌توانند مطمئن باشند که این محصولات به طور موثری در اقتصاد معامله خواهد شد. بهره‌وری بازار محصولات ایران دارای رتبه 120 از 144 است.


•بهره‌وری بازار نیروی کار: کارایی و انعطاف‌پذیری بازار کار برای تضمین اینکه کارگران به گونه‌ای در اقتصاد به کار گماشته شوند که موثرترین عملکردشان را ارائه داده و با انگیزه‌ بهترین تلاششان را به کار گیرند، ضروری است. در این بخش ایران جایگاه 1422 را اشغال کرده است.

•توسعه بازار مالی: بخش مالی کارآمد، منابع ذخیره شده را میان شهروندان یک ملت، و هم‌چنین کسانی که از خارج از کشور به اقتصاد وارد می‌شوند ، به بهره‌ورترین افراد و بنگاه‌ها اختصاص می‌دهد. از این رو نقشی حیاتی در اقتصاد بازی می‌کند. در زمینه توسعه بازار مالی ایران در جایگاه 128 قرار گرفته است.

•آمادگی‌های فن‌آوری: در دنیای جهانی شده امروز، به طور فزاینده‌ای تکنولو�?ی برای شرکت‌ها جهت رقابت و موفقیت، ضروری است. شاخص آمادگی‌های فناوری، چابکی یک اقتصاد در منطبق شدن با تکنولو�?ی‌های موجود برای افزایش بهره‌وری صنایع آن، با تاکید خاص بر ظرفیتش برای به کارگیری فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات (ICT) در فعالیت‌های روزانه و فرآیندهای تولید برای افزایش بهره‌وری و قادر کردن نوآوری برای رقابت را اندازه می‌گیرد. در ارتباط با این شاخص رتبه ایران 107 می‌باشد.

•اندازه بازار: اندازه بازار بر بهره‌وری اثر دارد زیرا بازارهای بزرگ به بنگاه‌ها اجازه می‌دهند از صرفه‌های مقیاس استفاده کنند. به طور سنتی، بازارهای در دسترس، برای شرکت‌ها به مرزهای ملی محدود شده است.  در عصر جهانی شدن، بازارهای بین المللی جایگزینی برای بازارهای داخلی، به شمار می‌روند. در شاخص اندازه بازار ایران دارای رتبه 21 است.

رتبه ایران در زیر شاخه "نوآوری و رضایت‌مندی" 98 از 144 است. فاکتورهای این زیرشاخه عبارتند از:
•رضایت‌مندی تجاری: شکی نیست که شیوه‌های کسب و کار دارای رضایت‌مندی منجر به بهره‌وری بالاتر در تولید کالا و خدمات می‌شود. رضایت‌مندی در کسب و کار بر دو عنصرمرتبط  تمرکز دارد: کیفیت شبکه کسب و کار در یک کشور و کیفیت عملیات و استرات�?ی‌های هر شرکت. این عوامل به وی�?ه برای کشورهای در مراحل پیشرفته توسعه مهم است. جایگاه کشور ما در این زمینه رتبه 110 می‌باشد. •نوآوری: بخش نهایی رقابت‌پذیری در نوآوری‌های تکنولو�?یک متمرکز است. اگر چه دستاوردهای قابل توجهی را می‌توان با بهبود  موسسات و نهادها، ایجاد زیرساخت‌ها، کاهش بی‌ثباتی اقتصاد کلان، و یا بهبود سرمایه انسانی به دست آورد اما تمام این عوامل در نهایت به سمت کاهش بازده حرکت می‌کنند. همین مطلب برای بهره‌وری نیروی کار، بازارهای مالی و بازار کالاها نیز صادق است. اما توسط نوآوری‌ها در بلندمدت استانداردهای زندگی به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش خواهد یافت. اگرچه پیشرفت‌های تکنولو�?یکی در واقع خود دستاورد بهره‌وری است که اقتصاد در طول تاریخ تجربه کرده است. این سیر در واقع از انقلاب صنعتی در قرن 18 و اختراع موتور بخار و تولید برق به انقلاب دیجیتال اخیر بوده است. اگرچه نتایج 12 بخش جداگانه گزارش شده است اما باید در نظر داشته باشیم که آن‌ها مستقل از یکدیگر نیستند. این بخش‌ها با یکدیگر در ارتباط متقابل هستند و ضعف در یک قسمت بر سایر بخش‌ها نیز اثرگذار است. به عنوان مثال یک ظرفیت قوی نوآوری بدون یک نیروی کار سالم، تحصیل کرده و آموزش دیده که آماده است تا با تکنولو�?ی‌های جدید منطبق شود، و بدون بخش مالی متناسب و یک بازار کالای کارامد که ورود تکنولو�?ی‌های جدید به بازار را امکان پذیر می‌کند، بسیار دشوار به دست میاید. از سوی دیگر گزارش مقادیر جداگانه برای 12 بخش مفید فایده خواهد بود زیرا پرداختن به جزئیات اطلاعاتی را برای کشورها فراهم می‌کند که بدانند در کدام بخش ها نیاز به بهبود دارند.

درحالیکه مطالب توضیح داده شده در بالا برای همه کشورها صادق است، واضح است که این شاخص‌ها از طرق متفاوتی بر کشورهای مختلف تاثیرگذارند. بهترین راه برای بهبود رقابت‌پذیری در کامبوج همانند بهترین راه برای فرانسه برای رسیدن به هدف فوق نیست. این به این دلیل است که این دو کشور در مراحل متفاوتی از توسعه قرار دارند. مطلب دیگر اینکه، همچنانکه کشورها در مسیر توسعه پیش می‌روند ، دستمزدها تمایل به افزایش دارند، برای پایدار نگه داشتن سطوح بالای دستمزد و درآمد، بهره‌وری نیروی کار باید افزایش یابد.
طبق این گزارش، ایران جزو 20 کشوراز بزرگ‌ترین اقتصادهای در حال ظهور طبق اجزای منتخب این گزارش است. این اجزا و رتبه ایران در این زمینه‌ها در جدول زیر گزارش شده است.